ظـریـــف بــیـن

در زمینه مطالعات میدانی برای راه‌اندازی کسب و کار نه چندان وسیع (در ابتدا) ممکن است تحقیق اولیه در محل زندگی و شناخت نیاز جامعه به طور سطحی کافی باشد. باید توجه کرد برای اشتغال زایی در بسیاری از زمینه ها گاهی علم و دانش آکادمیک در درجات بالا نیاز نیست!

شاید با تعریف کارآفرینی بواسطه کلمات و محدود نمودن آن بین چند جمله نتوان مفهوم آن را به دستی به مخاطبان رساند، لذا در این نوشتار سعی می‌شود سه عنصر خلاقیت، کسب دانش و توکل بر خدا به عنوان سه عنصر مهم از فرهنگ کارآفرینی تشریح شود. این نکته نیز قابل ذکر است که یکی از موارد مورد تاکید رهبر معظم انقلاب در سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی، اصل و فرهنگ کارآفرینی بوده است.

تفکرات منفی مانند سدی مقابل خلاقیت

اولین جرقه برای خلاقیت در یک موضوع وجود، مشاهده و درک مشکل است، یعنی خلاقیت جایی بروز پیدا می‌کند که مشکل یا کمبود در آن جامعه به چشم می‌خورد در غیر این صورت اساسا خلاقیتی در کار نخواهد بود! این عبارت پاسخ کسانی خواهد بود که دائم درحال اشکال‌گیری و گلایه از وضعیت جامعه هستند.

شاید خیلی‌ها در ابتدا بگویند که ذهن خلاقی ندارند و یا هیچ ایده‌ای به ذهنشان خطور نمی‌کند ولی تجربه ثابت کرده است که نباید تفکرات منفی درونی را مانند سدی برابر ایده و تفکر نوآور قرار داد. پس گام اول برای خلاقیت درک مشکلات جامعه یا حتی مشکلات حوزه فعالیت کنونی افراد است.

مصداق مطلب فوق اظهارات ابراهیم بوستانی کللی اهل روستای کلل از شهرستان دشتستان است که در رابطه با مشکلات شغلی که در گذشته داشته و پس از مدتی به رفع آن کوشیده است، گفت: با توجه به اینکه شغل پدرم کشاورزی بود و در این شغل موفق نبود، مادرم با شغل دامداری ما را بزرگ کرد و از این رو ما نیز به این رشته سوق پیدا کردیم.

در احادیث گفته اند که پیامبر اکرم سعی می‌کرد حتی در راه رفتن از مسیری تکراری حرکت نکند. این بدان معنی است که انسان باید هر روز راهی نو در اندازد و همیشه در یک مدار باقی نماند و از میان دو راه به راه سومی که به ظاهر وجود ندارد نیز بیندیشد. در احادیث معصومین (ع) این گفته بسیار آمده که: «اگر مسلمانی امروزش با دیروز یکسان باشد زیان کرده است.»

تحقیقات میدانی و مطالعه پیش‌نیاز موفقیت

چه بسا بسیاری از کسب و کارهایی که از ایده‌های ناب و خلاق ایجاد می‌شود ممکن است بدون مطالعه و کسب دانش تخصصی دچار مشکلات اساسی شود. مطالعه شامل تحقیقات میدانی، مصاحبه با متخصصان و رجوع به کتاب‌های مرتبط است و اگر پیش‌تر توسط افراد دیگر به آن ایده پرداخته شده باشد در صورت موفقیت یا شکست طرح، بررسی عوامل و علل آن بسیار مفید فایده خواهد بود.

در زمینه مطالعات میدانی برای راه‌اندازی کسب و کار نه چندان وسیع (در ابتدا) ممکن است تحقیق اولیه در محل زندگی و شناخت نیاز جامعه به طور سطحی کافی باشد. باید توجه کرد برای اشتغال زایی در بسیاری از زمینه ها گاهی علم و دانش آکادمیک در درجات بالا نیاز نیست!

زهرا خسروزاده به عنوان موسس اولین شرکت تولیدکننده محصولات فرآوری خرما در استان بوشهر که مدتی است دانشجوی رشته کارشناسی صنایع غذایی در دانشگاه خرد است، درباره چگونگی تحقیقات خود پیش از تولید محصولات خود، یادآور شد: سال ها پیش وقتی در بازار بوشهر و یا شهرهای دیگر کشور قدم می‌زدم خرما را با بسته کارتونی و غیرجذاب می‌دیدم که همیشه با خود فکر می‌کردم چگونه باید خرما را بیشتر به سفره مردم وارد کرد. همین باعث شد تا با ایجاد کارگاهی کوچک محصولاتی مانند رولت خرما، خرما با روکش شکلات، خرما با کنجد و با طعم های مختلف مانند دارچین، زنجبیل، هل و نسکافه را به مرحله تولید برسانم و گستره فروش این محصولات به شهرهای دیگر کشور نیز رسید.

به طور خاص در کسب و کارهای دانش بنیان می توان از دانشگاه به عنوان محرک اصلی صنعت و کارآفرینی نام برد و اگر دانشگاه نتواند وظیفه خود را در این زمینه به نحو احسن انجام دهد، انتقال دانش به درستی صورت نمی گیرد. در این باب مقالات گوناگون نوشته شده است و توضیح آن در این نوشتار نمی گنجد، اما باید توجه داشت حتی اگر انتقال دانش در دانشگاه موثر واقع نشود نباید جایگاه کسب دانش مغفول بماند.

روح الله فاتحی عضو هیئت علمی گروه مهندسی مکانیک دانشگاه خلیج فارس بوشهر پیرامون نقش شرکت های دانش بنیان در پر کردن خلاء بین دانشگاه و صنعت گفت: مشکلی که در صنعت وجود دارد این است که بعضی صنایع در حال حاضر از تکنولوژی قدیمی استفاده می‌کنند و به دنبال اصلاح این ها نیستند. اگر ما منتظر بمانیم شاید به این زودی‌ها به سمت پژوهش سوق پیدا نکنند. اما شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند یک حلقه ی واسطی باشند که محصولاتی را تولید کنند که از خروجی های پژوهش بدست آمده است. یک ایده یا یک پژوهش در دانشگاه صورت گرفته و این‌ها این را تبدیل به محصول می‌کنند، این به طور قطع مشکلات آن طرف را ندارد.

شاید این عبارت عضو هیئت علمی دانشگاه خلیج فارس که «اگر ما منتظر بمانیم شاید به این زودی‌ها...» مبرهن این نکته باشد که باید واقعیت‌ها و مشکلات جامعه را به دلیل موقعیت خاص منطقه‌ای و سیاسی پذیرفت و با پرهیز از شانه‌خالی کردن از موانع به سوی تولید ثروت ملی و درآمدزایی به وسیله ظرفیت‌های موجود حرکت کرد.

توکل بر خدا و نیت خیر کلید پیشرفت

از شاخصه توکل بر خدا و همت در راه ایجاد کسب و کار می توان به عنوان مهمترین عنصر کارآفرینی نام برد، چه بسا که بسیاری از ایده‌ها فقط به دلیل عدم توکل بر خداوند متوقف شده و نتیجه بخش نبوده است. توکل، یقین داشتن به این است که سود و زیان و بخشش و حرمان به دست مردم نیست، بلکه همه چیز در دست خداست.»[1]

شاید در وصف فواید توکل به خداوند این بیت دلنشین باشد که سعدی شیرازی فرمود «هر که سودای تو دارد چه غم از هر دو جهانش / نگران تو چه اندیشه و فکر از دگرانش»

استرس کار عمدتا به دلیل اهمیت آن در سلامت روانی، که به نوبه خود بر کیفیت خدمات و اثربخشی سازمان تاثیرگذار است، به یکی از موضوعاتی که به طور گسترده‌ای در پژوهش ها مورد مطالعه قرار می‌گیرد، تبدیل شده است.[2] این منطقی است که انتظار داشته باشیم استرس کار ارتباط منفی با نگرش‌ها و عملکرد شغلی داشته باشد. محققان دریافته‌اند که استرس ناشی از کار نتایج منفی از قبیل خیانت، روحیه پایین، فرسودگی شغلی، غیبت از کار، جست و جو به دنبال کار دیگر، یا گردش‌های داوطلبانه در بر دارد که مخل هر مجموعه‌ای و اعضای آن است. [3]

همگام با این مطالعه، چندین مطالعه دیگر نشان می دهد که استرس ممکن است لزوما به نتایج منفی منجر نگردد، اما در عوض ممکن است تأثیر مثبتی بر اثربخشی سازمانی داشته باشد.[4]

شاید مطالعه بالا مهر تایید علمی بر توکل به خدا و یقین به راه و نیت خیر کارآفرینان باشد چرا که وقتی نتیجه کار به خدا واگذار شود و نهایت سعی و تلاش در این راه بکار گرفته شود، راه هموارتر شده و عبارت «هر شکست عامل یک پیروزی است» معنا و مفهوم ملموس‌تری پیدا می‌کند.

می توان از رویا و قاطعیت به عنوان دو ویژگی بارز کارآفرینان نام برد. کارآفرینان برای آینده کسب و کار خود دارای چشم‌انداز می‌باشند و مهم تر از آن دارای توانایی پیاده‌سازی رویاهای خود هستند. قاطعیت کارآفرینان شامل مشخصه‌های صرفه‌جویی در وقت، سرعت در تصمیم گیری و تردستی و تیزهوشی است که عامل کلیدی موفقیت این افراد محسوب می‌شود.[5]

گسترش مشاغل کاذب و دلالی باعث شده است تا جلوی حرکت سرمایه‌ها به سمت تولید گرفته شود و در میانه راه بخش مهمی ‌از سرمایه و نقدینگی کشور از بازارهای واسطه‌ای سر در بیاورد. به دلیل افزایش روزافزون ورود جوانان جویای کار به بازار کار و یا به دلیل پایین آمدن قدرت خرید اقتصادی خانوارها در طی سالیان اخیر بدلیل تورم طولانی مدت، عده‌ای با راه‎اندازی مشاغل زیرزمینی و کاذب و به دور از چشم‌های قانون مانند موریانه اقتصاد کشور را می‌خورند و به کام خود می‌کشند که نمونه‌های اخیر آن دلال بازی‎های بازار سکه، ارز، طلا و ایجاد شرکت‌های هرمی ‌است. [6]

همان‌گونه که اغلب کارآفرینان در بیان تجربیات خود اذعان دارند، ارزش‌آفرینی در اشتغال و فعالیت‌های اقتصادی یکی از پایه‌های مهم پیشرفت است که به عنوان پشتوانه تضمینی موفقیت می‌توان در مسیر اشتغال‌زایی از آن بهره برد.

مهرداد رستم جبری