ظریف‌بینی سی‌وسوم: بوشهر به اندازه میزان آب ورودی از فارس «آبِ گمشده» دارد!
بیش از 30 درصد کل آب شرب بوشهر از استان فارس تأمین می‌شود در حالی که حدود 30 درصد از مجموع آب شیرین استان به دلیل وجود انشعاب‌های غیرمجاز و فرسودگی خطوط آب‌رسانی بدون درآمد است.
ابتدای انقلاب از 19 میلیون نفر جمعیت روستایی تنها دو میلیون نفر تحت پوشش آب آشامیدنی سالم بودند. یکی از برکات انقلاب اسلامی بعد از چهار دهه رسیدن به این جایگاه و افتخار است که اکنون 17 میلیون جمعیت روستایی تحت پوشش سیستم آب آشامیدنی سالم هستند. این دستاورد مگر با کار و همت جهادی و اولویت قرار دادن اصل خدمت به محرومان و توجه به نقاط دوردست با رویکرد تقسیم سرمایه صورت نپذیرفته است. اکنون، درمجموع بیش از 92 درصد مردم ایران به آب سالم دسترسی دارند.
سدسازی؛ تشدیدکننده بحران آب یا فعال‌سازی ظرفیت خاموش
بنا به آمارهای رسمی با 30 برابر شدن سدهای مخزنی، بیش از نیمی از آب شرب، کشاورزی و صنعت ایران از محل ذخیره آب‌های سطحی در سدهای کشور تأمین می‌شود. علاوه بر این موضوع یکی از معضلات شهرهای دوردست و روستاها سیلاب و طغیان رودخانه‌ها بود که به لطف ایجاد سد در مسیر رودخانه‌ها کنترل این پدیده طبیعی تا حد زیادی صورت گرفته است.
گفتنی است صنعت سدسازی حتی به کمک انرژی نیز آمده و 15 درصد ظرفیت اسمی تولید برق ایران، حاصل چرخش توربین‌ها یا همان انرژی بر‌ق‌آبی بوده که از این طریق در مصرف انرژی فسیلی نیز صرفه‌جویی شده است. بااین‌وجود سدسازی موافقان و مخالفان زیادی دارد.
کارشناسان معتقدند سدسازی به‌خودی‌خود تشدیدکننده بحران آب نیست اما استفاده‌های صنعتی و کشاورزی که پشت سدها صورت می‌گیرد تأثیر مستقیم بر روند مصرف آب را دارد، زیرا سد تنها وظیفه کنترل و تغییر جریان فصلی رودخانه را دارد. اما معایب این صنعت هم قابل‌توجه است مانند مهاجرت جمعیت حاضر در محدوده مخزن سدها. از جمله دیگر انتقادها به سدسازی می‌توان به بی‌توجهی به تغییرات جریان آب پایین‌دست و غفلت از تنوع زیستی و از بین‌بردن زنجیره اتصال غذایی موجودات آبزی و حیوانات اطراف آن اشاره کرد. موضوعاتی که فعالان محیط‌زیست نیز نسبت به آن منتقدند.
30 درصد آب شرب استان بدون درآمد است
با توجه به وضعیت اقتصادی و شرایط خاص کشور در چندین ساله گذشته و رسیدن به دانش زیرساختی در زمینه سدسازی، برخی کارشناسان معتقدند که اکنون به‌جای مطالعه بر ایجاد سدهای جدید روی رودخانه‌ها، باید دو موضوع اصلاح شیوه کشاورزی –که بنا به آمارهای مختلف در سال‌های اخیر 80 تا 92 درصد مصرف آب شیرین در این حوزه بوده است- و اصلاح و نوسازی خطوط لوله‌کشی آب در دستور کار قرار گیرد.
معاون راهبری و نظارت در بهره‌برداری شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور در نشست با مسؤولان آب‌رسانی خلیج‌فارس و شرکت‌های آب و فاضلاب شهری و روستایی استان بوشهر بیان کرد: آب بدون درآمد در استان بوشهر حدود ۳۰ درصد ارزیابی می‌شود که ۱۷ تا ۱۸ درصد آن به سبب هدر رفت آب است.
حمیدرضا کشفی میزان آب بدون درآمد در استان‌ها را به‌طور متوسط ۲۳.۵ درصد دانست و گفت: خطوط آب‌رسانی استان بوشهر با توجه به قدمت بالا و فرسودگی آن، برای توزیع عادلانه آب نیازمند بازسازی و نوسازی است.
برای درک بیشتر این عدد و رقم شاید جالب باشد بدانید که بیش از 30 درصد کل آب شرب بوشهر از استان فارس وارد می‌شود و میزان آب بدون درآمد در استان به اندازه کل آب ورودی از استان فارس است! هدر رفت آب به دو صورت عمده انجام می‌گیرد، فرسودگی خطوط لوله و انشعاب‌های غیرمجاز.
فرسودگی لوله‌ها و خطوط انتقال و به‌تبع شکستگی و نشت آب از آن‌ها موجب هدر رفت آب می‌شود و حادثه‌هایی همچون شکستگی خط انتقال و کمبود میزان آب دریافتی روزانه را برای مردم به دنبال دارد. این موضوع باعث شده حتی در فصول پرآب برخی شهرها و روستاهای دوردست فشار آب کافی نداشته باشند، زیرا خطوط لوله توان تحمل پمپاژ آب با فشار بالا را ندارد.
بنا به گفته مسؤولین یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر از شبکه‌های انتقال و آب‌رسانی استان بوشهر وضعیت بسیار بدی دارند و دچار فرسودگی شدید هستند. هزار و 500 کیلومتر به عبارتی معادل کمی کمتر از فاصله جاده‌ای بوشهر تا مشهد است!
از طرفی انشعاب‌های غیرمجاز نیز باعث تخریب خطوط لوله و کاهش فشار آب و هدر رفت آن شده که نیازمند بازرسی و البته فرهنگ‌سازی است. چرا این انشعاب‌ها نه کنتور دارند و نه پولی پرداخت می‌کنند، حتی مشخص نیست دقیقاً کجای خط لوله قرارگرفته‌اند.
لزوم سرمایه‌گذاری جهت نوسازی خطوط انتقال آب
با این تفاسیر، می‌توان نتیجه گرفت که در کنار تحقیق و سرمایه‌گذاری بر مهندسی و کنترل مصرف و انتقال آب و همچنین ساخت آب‌شیرین‌کن‌های دریایی در منطقه جنوب کشور، تخصیص و هزینه جهت نوسازی خطوط لوله انتقال آب در استان بوشهر مسئله‌ای ضروری به نظر می‌رسد. نوسازی، تعمیر و بهینه‌سازی مسیرهای انتقال آب می‌تواند به افزایش فشار پمپاژ در مناطق دوردست، کاهش چشم‌گیر میزان هدر رفت و صرفه‌جویی در جانمایی و استقرار ایستگاه‌های تقویت فشار آب کمک شایانی کند.
شاید بیان این نکته که تعمیرات خطوط انتقال آب در برخی موارد مقدم بر ایجاد و توسعه سد است، گزاف نباشد. بخشی از شور بودن و غیرسالم بودن آبی که مناطق مختلف می‌رسد به جهت خرابی و شکستگی لوله‌های انتقال بوده که تعمیر و نوسازی خطوط می‌تواند در جهت سالم‌سازی آب نیز مؤثر باشد.
